تحلیلی بر ضرورت‌های روابط دو جانبه بین‌المللی و منطقه‌ای
- نویسنده: سردبیر میز اقتصاد
- تاریخ و زمان ارسال: ساعت
محمو مجیدی, [2/19/2023 2:40 PM]
تحلیلی بر ضرورت‌های روابط دو جانبه بین‌المللی و منطقه‌ای» : سفر رییس‌جمهور کشورمان به چین و شراکت راهبردی( برد برد ) تهران پکن
گزارش تحلیلی در باره مراوات تهران پکن پس از اجرایی شدن توافقنامه ۲۵ ساله
سفر روز سه‌شنبه ٢۶ بهمن ماه سال ١۴۰۱ رییس‌جمهور کشورمان به چین آن هم به دعوت شی جینپینگ رییس جمهور این کشور، نشان از این دارد که هم تهران و هم پکن تمایل دارند تا در چارچوب شراکت جامع راهبردی میان دو کشور و همچنین برنامه ۲۵ ساله، روابط میان خود را در حوزه‌های مختلف توسعه دهند. انتظار می‌رود با توجه به ارتقای روابط میان دو کشور به سطح «مشارکت جامع راهبردی» در بهمن ماه ۱۳۹۴ و همچنین نگاه ویژه دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی به سوی کشور‌های شرق، این سفر زمینه‌های لازم را برای توسعه روابط با چین در حوزه‌های مختلف فراهم آورد و شاهد افزایش همکاری‌ها میان دو کشور در روابط دوجانبه و در زمینه‌هایی مانند تجارت و اقتصاد، انرژی، افزایش نقش‌آفرینی ایران در ابتکار کمربند و راه، امنیت و دفاع، تقویت تبادلات مردمی مانند حوزه گردشگری و هماهنگی بیشتر در مسائل بین‌المللی از جمله ترویج چندجانبه‌گرایی برای حل و فصل چالش‌های بین‌المللی باشیم.
فارغ از از حوزه دوجانبه این سفر در بستری از تحولات حایز اهمیت چه در سطح بین‌المللی و چه در سطح منطقه‌ای در حال انجام است، و این تحولات و شرایط موردنظر ضرورت سفر مقامات عالی تهران و پکن به کشور‌های یکدیگر و هماهنگی برای گسترش روابط میان طرفین به‌خصوص از جانب ایران را دوچندان می‌کند. این تحولات در ابعاد بین‌المللی را می‌توان چنین برشمرد.
فشار‌های آمریکا بر چین از ترامپ تا بایدن که خود را به‌شکل فشار‌های نظامی و امنیتی بر پکن برای وارد نمودن آن به پیمان‌های کنترل تسلیحاتی و همچنین شکل دادن به ائتلاف‌های منطقه‌ای در دولت بایدن برای مهار آن نشان می‌دهد. دولت آمریکا در دوران ترامپ اگرچه روسیه را متهم به نقض پیمان‌های مرتبط با کنترل تسلیحات از جمله پیمان آی. ان. اف می‌کرد با اینحال باید گفت بخش بزرگی از نگرانی‌های آمریکا در قبال این موضوع، زرادخانه‌ای بزرگ و گسترده از موشک‌های بالستیک میان‌برد چین و عدم نظارت در چارچوب پیمان‌های موردنظر بر برنامه‌های موشکی این کشور است. بایدن نیز به شکل و نحوه‌ای دیگر درصدد فشار وارد آوردن بر چین است که خود را به‌شکل ائتلاف‌سازی متحدین آن در حوزه آسیا-اقیانوس آرام و کمک به تایوان نشان می‌دهد.
-تلاش برای مهار و یا کند نمودن روند تبدیل شدن چین به قدرت نرم‌افزاری و تکنولوژیک. برنامه‌های چین از جمله برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» از منظر آمریکا به‌منزله به‌چالش کشیدن قدرت تکنولوژیک این کشور است. افزودن ابعاد امنیتی به این برنامه‌های چین از جانب آمریکا موضوعی است که از دوران ترامپ آغاز شد و در دوره بایدن نیز همچنان ادامه دارد.
در سفر رئیس جمهور ایران به چین روزسه شنبه ، 20 سند و تفاهم نامه همکاری بین دو کشور به امضا رسید.
وزیران ایران و چین روزه شنبه ۲۵ بهمن 14 فوریه طی مراسمی 20 سند و تفاهم‌نامه همکاری را با حضور روسای جمهور دو کشور در کنگره ملی خلق چین امضا کردند.
تفاهمات همکاری در زمینه مدیریت بحران، گردشگری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، محیط زیست، تجارت بین‌المللی، مالکیت معنوی، کشاورزی، صادرات، بهداشت و درمان، رسانه، ورزش و میراث فرهنگی از جمله اسناد امضا شده میان مقامات جمهوری اسلامی ایران و چین است.
در باره توافقنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین، در چند سال گذشته دو دیدگاه موافق و مخالف وجود داشته و دارد .
برخی این توافق را تا حد یک قرارداد کم سود تنزل می‌دهند و دسته‌ای دیگر آن راراهکاری در میانه تحریم‌های فراگیر آمریکا می‌دانند. فارغ از این دو نگاه منفی و مثبت اهداف ایران و چین و شروط رسیدن به یک توافق برد-برد در شرایط تحریمی امریکا و اذنابش می تواند برای منافع تهران پکن مفید باشد
در جریان سفر اقای رییسی و هیات همراه با امصا ئ ۲۰ سند همکاری
برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین، کلید خورد توافقنامه راهبردی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین طبق تتوافق انجام شدا قرار است چینی‌ها در صنایع و زیرساخت‌های مهم و کلیدی ایران سرمایه‌گذاری وسیعی انجام دهند. همچنین این توافق شامل همکاری اقتصادی تجاری ترانزیت و نظامی، تسلیحاتی و اطلاعاتی میان دو کشور در منطقه نیز می‌شود. جایگاه ایران در این همکاری و اهداف و نگاه چین به توافق با ایران دو موضوع مهمی است که به مباحث گسترده‌تر و در عین حال مناقشه‌آمیز میان مخالفان و موافقان دامن زده است.
محمو مجیدی, [2/19/2023 2:40 PM]
در سطح عمومی مخالفان این توافق را قرارداد سود اور نمی‌دانند به گفته مخالفان بر اساس این توافق قرار است بخش‌هایی از ایران از جمله جزایر ایرانی خلیج‌فارس را به چینی‌ها اجاره داده شود در سمت موافقان، توسعه نگاه به شرق به‌عنوان ابزاری برای ایستادگی در برابر زیاده‌خواهی‌های آمریکا تعبیر می‌شود. اما در سطح نخبگان پرسش‌هایی چون الزامات این توافق چیست؟ و چگونه و بر مبنای چه ابزارهایی می‌توان به توافقی مناسب و جامع با چین دست یافت؟ شرط ایجاد تعادل در سیاست خارجی و گریز از وابستگی به یک قطب جهانی و بهره‌برداری از رقابت‌های شرق و غرب چیست؟ از جمله محورهای اصلی میان دو دیدگاه شرق‌گرا و غرب‌گراست. در این گزارش به این دو بعد اصلی و مهم در توافق همکاری ۲۵ ساله تهران و پکن می پردازیم
: در این باره چینی‌ها از سال ۲۰۱۳ با اعطای یک بودجه ۹۰۰ میلیارد دلاری برای دخیل شدن ۶۰ کشور در این طرح آن را‌دنبال می‌کنند . نقطه شروع این توافقنامه با تهران به سفر شی‌جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین به تهران در سال ۱۳۹۴ برمی‌گردد که در فضای اجرایی شدن برجام و ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران صورت گرفت. در سال ۱۳۹۴ و یازده روز پیش از انعقاد برجام، «شی‌جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین در سفر به تهران اعلام کرد که برای یک همکاری راهبردی ۲۵ ساله در ابعاد مختلف توافقی میان رهبران دو کشور شده است. در سوم بهمن‌ماه ۱۳۹۴، متن پیش‌نویس اولیه توافقنامه جامع همکاری میان ایران و چین در حوزه‌های «سیاسی»، «اجرایی»، «انسانی و فرهنگی»، «قضایی، امنیتی و دفاعی» و «منطقه‌ای و بین‌المللی» به زبان انگلیسی منتشر شد. از سال ۱۳۹۸ انعقاد این سند به طور جدی مورد بحث قرار گرفت و چند متن پیش‌نویس بین دو کشور مبادله شد. در مرداد ۱۳۹۸ «علی لاریجانی» رئیس وقت مجلس شورای اسلامی در سفر به پکن اعلام کرد، ایران یک برنامه همکاری ۲۵ ساله با چین تدوین کرده است. همچنین در شهریور سال ۱۳۹۸ اعلام شد که ایران پیش‌نویس اولیه درباره سند ۲۵ ساله را به مقامات چینی ارائه می‌دهد. نهایتا دولت قبل » پیش‌نویس نهایی برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع ایران و چین را ۳ تیر ۱۳۹۹ در جلسه هیات‌دولت بررسی و تایید کرد. در آن نشست به وزارت امورخارجه ماموریت داده شد که طی مذاکرات نهایی با طرف چینی، براساس منافع متقابل بلندمدت، این برنامه را به امضای طرفین برساند
اما متن توافقنامه جامع مشترک همکاری‌های راهبردی ایران و چین به زبان انگلیسی در وب‌سایت رسمی پایگاه رئیس‌جمهوی ایران به تاریخ ۲۳ ژانویه ۲۰۱۶ (سوم بهمن ۱۳۹۴)، حدود ۶ ماه پس از سفر رئیس‌جمهوری چین به ایران منتشر شد؛ اگرچه تا به امروز هیچ منبع رسمی در دولت و وزارت خارجه متن منتشر شده در فضای رسانه‌ای را تایید نکرده است. در این متن اعداد و ارقام و جزئیاتی از این توافق ذکر نشده و صرفا به کلیات بسنده شده است. اما نشریه پترولیوم‌اکونومیست در تاریخ ۳ سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۲ شهریور ۱۳۹۸) در گزارشی به انتشار جزئیاتی از توافقنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع ایران-چین پرداخته و مدعی شده که طی این توافقنامه چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز ایران و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل‌ونقل ایران سرمایه‌گذاری می‌کند. در مقابل شرکت‌های چینی اولویت اول اجرای پروژه‌ها هستند و ۵هزار سرباز چینی برای تامین امنیت پروژه‌ها به ایران اعزام می‌شوند. برخی دیگر از سرمایه‌گذاری ۴۵۰ میلیارد دلاری چینی‌ها در صنایع مختلف ایران در این قرارداد ۲۵ ساله سخن می‌گویند؛ رقمی که شامل نصف عدد در نظر گرفته شده از سوی چینی‌ها برای توسعه راه‌ابریشم است. این اعداد و ارقام قرارداد ایران و چین توسط منابع غیررسمی منتشر شده و هنوز از سوی دولت‌های ایران و چین تایید نشده است
بهر حال فارغ از دیدگاه‌های عمومی مخالفان و موافقان که در ایران نسبت به قرارداد با چین مطرح می‌شود که در آن بر مواردی چون چرخش به شرق و ترجیح چین، عدم‌برابری قدرت ایران و چین و تاثیر آن بر نوع توافق، نقض برخی از قراردادها یا سطح نازل برخی از پروژه‌های چینی، تخفیف‌های اخذشده از سوی چین و بحث حضور نیروها و تسلیحات نظامی در ایران تاکید می‌شود، که در نوع خود می‌تواند مهم و در عین حال محل بحث و تبادل‌نظر باشد، اما نگاه نخبگان و در یک سطح کلان‌تر تصمیم‌گیران سیاسی به توافق با چین طبیعتا تعیین‌کننده‌تر است.
در این میان چند متغیر مهم را می‌توان در نگاه تصمیم‌گیرندگان ایرانی به چین رصد کرد:
متغیر اول برآمده از یک واقعیت روشن و در عین حال مورد توافق درخصوص قدرت رو به افزایش چین در معادلات سیاسی و اقتصاد جهانی است.
محمو مجیدی, [2/19/2023 2:40 PM]
متغیرهایی چون رشد منظم اقتصادی، حجم تولید ناخالص داخلی، شعاع و مقیاس تولید در سطح جهانی و متغیرهای سیاسی و نظامی چون پررنگ شدن نقش چین در معادلات بین‌المللی، سرمایه‌گذاری‌های کلان در مناطق مختلف جهان به‌خصوص در خاورمیانه و آفریقا که همگی نشان از خیزش اژدهای زرد است، کافی است تا ایران را که نیازمند جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی است، متقاعد کند که تنظیم یک قرارداد ۲۵ ساله تحت‌عنوان نقشه راه و بر مبنای بازی برد-برد با چین می‌تواند ترسیم یک آینده روشن‌تر را نوید دهد. این مساله به‌خصوص از این منظر برای ایران مهم است که می‌تواند در شرایط تحریم‌های فلج‌کننده کنونی، فرصت مغتنمی را برای دور زدن این تحریم‌ها فراهم کند و حتی در یک روند چندساله و با حفظ تحریم‌ها، ساختار اقتصاد ایران را از نوسانات تحریم‌ها به دور نگاه دارد
متغیر دوم به نوع ظهور و خیزش چین در سطح معادلات بین‌المللی برمی‌گردد که برای تصمیم‌گیرندگان ایرانی بسیار کلیدی است. در این نگاه خیزش مسالمت‌آمیز و به‌دور از سلطه چین که در آن خبری از تحمیل خواسته‌ها با قلدری و زورگویی نیست، یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش به چین به‌عنوان یک قدرت بین‌المللی است. در این متغیر همچنین احترام متقابل بین دو کشور، تاکید بر باستانی بودن دو تمدن و همچنین ضرورت توسعه نگاه به شرق مورد تاکید قرار می‌گیرد
سومین متغیر در نوع نگاه به چین، ظرفیت این قدرت درحال ظهور در کنار روسیه برای شکل‌دهی به یک بلوک ضدآمریکایی است که می‌تواند نظم درحال تحول بین‌المللی به رهبری آمریکا را به نفع دیدگاه‌های نوین که برآمده از چندجانبه‌گرایی و احترام به حاکمیت کشورهاست، تغییر دهد
در این میان یکی از پرسش‌های مهم این است که ایران چگونه می‌تواند تعادل را در سیاست خارجی خود برقرار کند که قربانی جنگ نیابتی پکن- واشنگتن نشود؟
این پرسش به‌خصوص با این مفروض تقویت می‌شود که چگونه چین که حاضر به خرید نفت ایران به‌دلیل تحریم‌ها نیست، حاضر شده قراردادی ۲۵ ساله با ایران ببندد تا نفت ایران را به وفور خریداری کند و ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند؟
در همین خصوص برخی تحلیل گران اقتصادی و سیاسی معتقد ند که براساس تجارب تاریخی اتکا به یک قطب سیاسی در جهان وابستگی می‌آورد و باید در دیپلماسی تعادل ایجاد کرد تا بتوان از رقابت قدرت‌ها بهره برد. و لذا اگر بخواهیم به چین متمایل شویم، باید به رقیب او هم توجه بیشتری داشته باشیم تا در آینده مورد بهره‌کشی چینی‌ها قرار نگیریم
انان با طرح این پرسش که چگونه می‌توان از رقابت‌های شرق و غرب بهره گرفت برای آنکه در تله قراردادهای بلندمدت یک‌جانبه نیفتیم، معتقدند در جهان امروز باید آنچنان قدرتمند شویم که بتوانیم خواسته‌هایمان را به منصه عمل نزدیک کنیم یا با قدرت‌های بزرگ شطرنج، تعادل‌بخش بازی کنیم تا از تحمیل خواسته‌های این طرف یا آن طرف مصون بمانیم. در این باره این موصوع مهم است که اگر در ابنده چینی‌ها با آمریکا مذاکره کنند و از ما امتیازی برای خود طلب کنند : ما می‌توانیم خود ابزار مذاکره را به دست بگیریم و تبادل امتیازها را مدیریت کنیم یا اینکه فعلا صبر کنیم تاسیاست خصمانه آمریکا تغییر کند و آنگاه برنامه‌های اراهبردی برای کشور تنظیم کنیم، همان‌طور که در برجام نتوانستیم منافع کشور تامین کنیم در این مسیر هم عافلگیر نشویم
باید با هوشیاری منافع ملی را حفظ کرد. باید بدانیم اگر آمریکا با چنین تنش ها کاهش دهد ایا پکن بر توافق ها با ایران بد عهدی نخواهد کرد !
البته در این روند نباید با بد بینی به توافق ۲۵ ساله دو کشور نگاه کنیم
بلکه با هوشیاری سیاست برد برد را دنبال کنیم برای مثال
همین حالا چین با ما چه می‌کند؟ چرا پول ما را همین حالا نمی‌دهد؟
«اقتصاد چین و آمریکا با هم مخلوط هستند و امکان ندارد به راحتی بتوانند از هم جدا شوند و در نهایت با هم تعامل می‌کنند انوقت اینده توافق ها و اسناد امصا شده با ابهام روبرو می شود
بهر حال شناخت و ارزیابی قدرت چین فعلی نیز متغیر بسیار تعیین‌کننده‌ای در تنظیم قرارداد همکاری مشترک با چین است. با این وجود به باور تحلیل گران دلسوز
باید قدرت فعلی چین را ارزیابی کنیم و بدانیم که با چه شریکی دادوستد می‌کنیم،
: در شرایط کنونی جنگ زرگری میان دو قدرت برتر اقتصادی وجود دارد اماتلاش چین در حفظ مناسبات با آمریکا است که آینده قدرتمند‌سازی چین را درکوتاه تا میان‌مدت رقم خواهد زد.
با وجود «سیاست آمرانه شی‌جین‌پینگ» پکن در برخورد با آمریکا محتاط عمل می‌کند و در مناسبات خود بیشتر جانب احتیاط را خواهد گرفت و در ارتباط با طرح جامع همکاری با ایران، همکاری تمام‌عیار با ایران را در راستای منافع ملی خود تعدیل می‌کند.
محمو مجیدی, [2/19/2023 2:40 PM]
به عبارت دیگر، با توجه به شرایط موجود چین در روابط خود با ایران ملاحظاتی را مدنظر دارد و در مواردی مثل گذشته از ایران فاصله مطمئن خواهد گرفت و حتی در مواقعی مقابل ایران اتخاذ موضع خواهد کرد با خیر ؟
در نهایت این موضوع که ایران باید با چشم باز موافقت‌نامه ۲۵ ساله را بنگرد و با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی و داخلی، درست تصمیم بگیرد، باید در دستور دولت قرار گیرد
«عقل سلیم می‌گوید با شناخت تمامی ابعاد مشکلات موجود، انتظارات خود را بر پایه واقعیت‌ها تنظیم کنیم. به گفته مشهور «دنگ شیائوپینگ» (معمار چین نو): «حقیقت را از واقعیت‌ها دریابیم» باید در برنامه‌های خود اصل تنوع‌سازی را جاری کنیم و با توجه به قدرت و ضعف ایران وارد تعهداتی شویم که منافع ملی را همه‌جانبه و پویا در اولویت قرار بدهددر مجموع
برنامه همکاری‌های جامع بین جمهوری خلق چین و جمهوری اسلامی ایران که توسط «دبیرخانه سازوکار عالی مشارکت جامع راهبردی ایران و چین» تنظیم شده، برنامه‌ای
که باید با درایت و هوشیاری
اقدامات اجرایی آن ابر اساس منافع دوکشور اجرایی شود یاد مان باسد امریکا و اذنابش با استفادا از رسانه های دیداری شنیداری گفتاری و شبکه های اجتماعی خارجی سعی می کنند با استفاده از جنگ ترکیبی ذهن مردم ایران و حتی چین را نسبت اینده توافق ها دچار تردید کنند
نباید فراموش کنیم که سیاست کلی چین، خرید مواد اولیه از سایر کشورها، تولید و صدور کالای نهایی است. لذا در این تفاهم‌نامه ها همکاری باید این مساله به شکل جدی مورد توجه قرار گیرد که در شرایطی که کشورمان با چالش‌های اقتصادی جدی مواجه است، نباید اجازه دهیم به یک بازار هدف وارداتی در همه عرصه‌ها برای محصولات چینی بدل شویم. در این شرایط ما باید تمرکز خود را از صنایع سرمایه‌محور مبنی بر مواد اولیه به سمت صنایع ساخت‌محور با ارزش افزوده بالا هدایت کنیم و اجازه ندهیم این همکاری مشترک بین دو کشور به ساخت داخل و صادرات ما آسیب برساند
بنابراین در شرایطی که آمریکا بدون هیچ تردیدی به دنبال تضعیف و کنترل چین خواهد بود، ما در بطن یک برنامه همکاری مشترک ۲۵ ساله با این کشور باید کاملا هوشمندانه و هوشیار عمل کنیم. تعهد به آرمان‌هایی که در شعار نه شرقی نه غربی انقلابمان مستتر بوده، مهم‌ترین راهبرد برای عبور از این کارزار پرابهام با کسب حداکثر امتیاز برای کشور است
اندیشه تحول و پیشرفت ایران
منبع: انجمن جغرافیدانان ایران
