رابطه سد سازیهای ترکیه و زلزله عظیم در این کشور

من قبلا می شنیدم که امکان دارد بین زلزله و سدهای عظیم مانند سد آتاتورک رابطه ای باشد. گاهی فکر می کردم که این موضوع شبه علم یا حتی fiction است و زیاد اهمیتی به این موضوع قائل نمیشدم.
البته پسرم در خارج از کشور دانشجوی جغرافیا و علوم زمین میخواند و بخاطر علاقه به علوم گاهی کتابهای ایشان را مطالعه می کردم. در این کتابها بود که دریافتم زمین یک بیضی یک پارچه نیست بلکه ما بر روی قطعاتی ما نند یک بشقاب چینی شکسته که کنار هم قرار دارند زندگی می کنیم. زلزله نیز حاصل انرژی آزاد شده از ساییده شدن این قطعات به یکدیگر است. پس ما ساکن نیستیم و روی قطعات شناور و ناپایداری هستیم که به آنها tectonic plates می گوییم. وقتی می گوییم مکانی روی گسل زلزله است در واقع منظورمان این است که در محل تلاقی این گسلها قرار دارد. بسته به طرز ساییده شدن این گسلها به یکدیگر شدت زلزله تعیین می شود. مثلا مستقیم با هم برخورد کنتد و یکی روی دیگری حرکت کند یا از کنار هم رد شوند و فقط به یکدیگر مالیده شوند و..‌ شدت زلزله روشن می شود. بصورت کلی و از اطلاعات عمومی هم این را می دانیم که دستگاری انسان در طبیعت در هر حال زیانبار است چه رسد به دستکاری عظیمی مانند سد آتاتورک.
تا زلزله ترکیه رخ داد. مجددا موضوع رابطه احتمالی این زلزله با سدسازیهای ترکیه مطرح شد. با توجه به اینکه احتمالا این بزرگترین زلزله تاریخ در خشکی است فکر کردم که ممکن است انسان هم حداقل به تشدید چنین زلزله ای کمک کرده باشد. لذا جستجوی کوتاهی در اینترنت کردم و دهها مقاله و کتاب علمی یافتم که تایید می کنند ممکن است سد سازی های عظیم که بیش از صد متر عمق دارند با ایجاد یا شدت دادن با زلزله مرتبط باشد. و این موضوعی است که دانشمتدان باید حتما بررسی نمایند. شاید دانشمندان ترکیه هم به این موضوع اعتقاد دارند که اکنون در حال تخلیه تدریجی آب پشت سد آتاتورک هستند.
ساخت و ساز این سد سال ۱۹۸۳ آغاز و سال ۱۹۹۲ پایان یافته است. ارتفاع سد ۱۶۹ متر و طول آن ۱۸۱۹ متر است. ظرفیت این سد ۴۸،۷۰۰،۰۰۰،۰۰۰ متر مکعب است. مساحت این سد ۸۱۷ کیلومتر مربع است. حال تصور کنیم حجم آب و وزن این مقدار آب چه فشاری به زمین می تواند وارد کند. من وارد مسائل تخصصی این موضوع نمی توانم بشوم چون در تخصص دیگران است ولی آنچه در مقاله های علمی دیدم این بود که چنین وزنی می تواند باعث میکرو شکافها در گسلها شده و آنها را به حرکت وادار کند. پس می تواند یا زلزله را ایجاد کند یا قدرت آن را تشدید نماید. که به آن reservoir triggered seismicity گفته می شود.
فراموش نکنیم که ترکیه برنامه های سد سازی بسیار مفصلی دارد و رودهای بزرگ منطقه از جمله دجله و فرات از کوهستانهای این کشور سرچشمه می گیرد. همچنین بخش مهمی از رودخانه ارس هم از ترکیه سرچشمه می گیرد. ترکیه در یک برنامه ریزی عظیم و تقسیم کشور به پنج منطقه در کل کشور سدسازیهای بزرگ انجام می دهد و هم اکنون نیز آب رودخانه ارس که آب شرب تبریز را تامین می کند بسیار کاهش یافته است بنده دوبار بخاطر مسئولیتی که داشتم به کنار ارس رفتم که بار آخر مشاهده کردم ارس بسیار فروکش کرده است. ارس کوچک و ناتوان غم بزرگی به انسان تحمیل می کند.
متاسفانه کشور ترکیه در سد سازی با بیرحمی و بی توجهی تمام به کشورهای پایین دست، سد سازی می کند و در این صنعت کشور پیشرفته ای هم محسوب می شود. ترکیه در سد سازیهای افغانستان که باعث کاهش آب وروری به کشور ما بود هم شراکت داشت و دارد.
اقدامات ترکیه باعث تنش آبی فراوانی در سوریه و عراق شده بود و باعث شده است آب ورودی به اروند نیز بسیار کاهش یابد. اقدامات ترکیه به همه کشورهای پایین دست خود ظلم می کند و حاضر به انجام مذاکره معنی داری در این رابطه هم نیست. قبل از زلزله ترکیه خسارات سد سازی این کشور به عراق، سوریه و ایران در شمال و جنوب کمتر از خسارات این زلزله نبود. امیدوارم کشورهای منطقه ایران، عراق، افغانستان، سوریه، ارمتستان، ترکیه و آذربایجان در مورد آب یک کنفرانس منطقه ای با هماهنگی برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد تشکیل دهتد. و به این درک برسند که دست از خودخواهی برداشته و بدانند سد سازیها بدون توجه به کشورهای پایین دست باعث تخریب اکو سبستم منطقه می شود و اکو سیستم تمام این کشورها یک واحد به هم پیوسته است و مرزهای سیاسی را قبول ندارد تخریب اکوسیستم در یک کشور خواه ناخواه اکوسیستم بقیه را هم تخریب خواهد کرد.
مترجم: بهاروند