سهم صادرات فرش دستباف ایران

بر اساس گزارش خبرگزاری توتال نیوز با عنوان «نگاهی به وضعیت صنعت فرش دستباف (هنر ماندگار سرزمین باستانی ایران)»، معاون مطالعات اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، با بررسی و شناخت وضعیت جهانی فرش دستباف، جایگاه ایران و چالش‌های موجود در این بازار را مورد بررسی قرار داده است.

در طول دوره ۱۰ ساله از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲، سهم صادرات فرش دستباف ایران در جهان از ۲۵.۵ درصد به ۷.۴ درصد کاهش یافته است
و سهم رقبای ایران، به ویژه هند، با ۳۰.۳ درصد در حال افزایش است

این گزارش به آمار سازمان تجارت جهانی اشاره دارد و نشان می دهد که در سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ به طور متوسط بیش از ۱۵۰ کشور صادرکننده در بازار تجارت جهانی فرش دستباف حضور دارند. در سال ۲۰۲۲ کشورهای هند با ۳۱۰ میلیون دلار و سهمی حدود ۳۰.۳ درصد از کل صادرات فرش، چین با ۹۳.۱ میلیون دلار و سهمی حدود ۹.۱ درصد از کل صادرات فرش و مصر با ۸۹.۸ میلیون دلار با سهمی حدود ۸.۸ درصد از کل صادرات سه کشور عمده در صادرات فرش دستباف در سال های مذکور بوده اند. پس از این کشورها، نپال با سهمی حدود ۸.۳ درصد، پاکستان با سهمی حدود ۷.۷ درصد و ایران با سهمی معادل ۷.۴ درصد از کل صادرات جهانی فرش دستباف در رده های بعدی قرار دارند. ۷۱.۵ درصد از صادرات فرش دستباف جهان توسط این ۶ کشور تامین می شود.

با این حال، آمار نشان می دهد که ایران در سال ۲۰۱۱ حدود ۲۵.۵ درصد از عرضه فرش های دستباف در بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده بود که بالاترین سهم متوسط سالانه از بازار جهانی فرش در دوره ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ بوده است. سهم ایران از صادرات فرش دستباف در دوره ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ از ۲۵.۵ درصد به ۷.۴ درصد کاهش یافته است. برعکس، سهم رقبای ایران از جمله هند، چین، نپال و پاکستان در حال افزایش بوده است. به گونه ای که هند توانسته است سهم خود را از ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۳۰.۳ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش دهد. البته صادرات هند تغییرات قابل توجهی نداشته است و دلیل افزایش سهم هند از بازار صادرات جهانی، کاهش قابل توجه صادرات ایران است.

در بررسی ساختار واردات جهانی فرش دستباف در سال‌های اخیر، چهار کشور آمریکا، آلمان، انگلستان و ژاپن به عنوان مهم‌ترین واردکنندگان فرش دستباف در جهان معرفی شده‌اند. در سال ۲۰۲۲، تنها ایالات متحده با ۴۳۹ میلیون دلار، سهمی معادل ۴۴ درصد از بازار را به خود اختصاص داده است. همچنین کشورهای انگلستان با سهمی حدود ۶.۸ درصد، ایتالیا با سهمی حدود ۳.۶ درصد، ژاپن با سهمی حدود سه درصد و کانادا با سهمی حدود ۲.۸ درصد، از دیگر واردکنندگان اصلی فرش دستباف هستند که این فرش‌ها را برای مصرف داخلی یا صادرات مجدد وارد می‌کنند. این ۶ کشور به طور کلی بیش از ۶۷ درصد از کل تقاضای جهانی را تشکیل می‌دهند.

بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران در طول دهه گذشته، کاهش چشمگیر این محصول را نشان می‌دهد. بر اساس آمار گمرک، ارزش صادرات فرش دستباف ایران از ۴۲۷.۳ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲ به ۵۰.۷ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده است. میانگین رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ایران به نقاط مختلف جهان در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ معادل منفی ۱۹ درصد بوده است.

همچنین بر اساس آمار گمرک در سال ۲۰۲۲، آلمان با سهم ۱۷.۶ درصد، امارات متحده عربی با سهم ۱۷.۲ درصد، چین با سهم ۱۶.۲ درصد و پاکستان با سهم ۶ درصد از کل ارزش صادرات، مهم‌ترین بازارهای صادراتی فرش دستباف ایران بوده‌اند.

با توجه به این آمار، سهم صادرات فرش دستباف ایران از کل صادرات غیرنفتی از ۱.۳ درصد در سال ۲۰۱۲ به ۰.۰۹ درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است. در همین حال، طبق گزارش اتاق بازرگانی تهران، مسئله مهم و تاثیرگذار در روند کاهش سهم جهانی فرش دستباف ایران، رکود اقتصادی نیست، بلکه ظهور تولیدکنندگان جدید و رقبای تبلیغاتی جهانی و گاهی اوقات توان تولید با هزینه پایین برخی کشورهای رقیب است. در حال حاضر هند، پاکستان، نپال و چین این مزیت نسبی در تولید نسبت به ایران دارند.

این گزارش همچنین چالش‌های اصلی صنعت فرش را در سه محور تأمین مواد اولیه، تولید و توزیع فرش، بازاریابی و فروش طبقه‌بندی کرده است. بر این اساس، در محور تأمین مواد اولیه و فروش مواد اولیه به تجار خارجی، استفاده از مواد اولیه کم‌کیفیت و عدم استفاده از تکنولوژی پیشرفته در تولید مواد اولیه از جمله رنگ و نخ، بخشی از چالش‌های صنعت فرش است. همچنین از جمله مشکلات این صنعت در حوزه تولید فرش می‌توان به استفاده از کارگاه‌های غیر استاندارد برای تولید فرش، عدم توجه به حقوق و مزایا و بیمه کارگران شاغل در این صنعت، عدم استفاده از کارگاه‌های متمرکز، عدم توجه به سلیقه و نیاز مصرف‌کنندگان، عدم دسترسی به اطلاعات و نیازهای بازار، عدم حمایت مادی و معنوی دولت از بافندگان فرش دستباف اشاره کرد.

در محور توزیع، بازاریابی و فروش نیز می‌توان به قانون الزام بازگشت ارزی، رویکردهای سنتی بازاریابی، تبلیغات سنتی و عدم تطابق با شیوه‌های تبلیغاتی بازارهای هدف، عدم رعایت استانداردهای بسته‌بندی و ارسال فرش، مسائل سیاسی و تحریم‌ها اشاره کرد.