علت تورم در ایران: از نگاه نقدینگی
- نویسنده: سردبیر میز اقتصاد
- تاریخ و زمان ارسال: ساعت
تورم، به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات اقتصادی در ایران، در دهه‌های اخیر همواره مورد بحث و بررسی کارشناسان اقتصادی بوده است. در این مقاله، به بررسی علت تورم در ایران با تمرکز بر نقش نقدینگی و تأثیرات آن پرداخته می‌شود.
نقدینگی و تورم: تعاریف و ارتباط
نقدینگی به مجموع پول در گردش و سپرده‌های بانکی قابل تبدیل به پول نقد اطلاق می‌شود. این مفهوم، نمایانگر حجم کل منابع مالی است که در اختیار مردم و بنگاه‌های اقتصادی قرار دارد. از سوی دیگر، تورم به معنای افزایش پایدار سطح عمومی قیمت‌ها در طول زمان است که موجب کاهش قدرت خرید می‌شود.
ارتباط میان نقدینگی و تورم در نظریه‌های اقتصادی به صورت مستقیم و غیرمستقیم مورد توجه قرار گرفته است. طبق نظریه مقداری پول، افزایش حجم نقدینگی در صورتی که تولید ناخالص داخلی (GDP) رشد کافی نداشته باشد، منجر به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و در نتیجه تورم خواهد شد.
عوامل افزایش نقدینگی در ایران
- کسری بودجه دولت: یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش نقدینگی در ایران، کسری بودجه دولت است. زمانی که دولت نمی‌تواند درآمدهای لازم برای پوشش هزینه‌های خود را تأمین کند، به استقراض از بانک مرکزی یا چاپ پول روی می‌آورد. این فرآیند باعث افزایش پایه پولی و در نهایت رشد نقدینگی می‌شود.
- افزایش پایه پولی: بانک مرکزی به‌عنوان نهاد اصلی در کنترل نقدینگی، با چاپ پول جدید یا تزریق منابع به سیستم بانکی، پایه پولی را افزایش می‌دهد. این افزایش، در شرایطی که تولید و عرضه کالاها و خدمات رشد نیافته باشد، تورم‌زا خواهد بود.
- نرخ سود بانکی غیرواقعی: پایین بودن نرخ سود واقعی بانکی موجب افزایش تقاضا برای وام و ایجاد نقدینگی مازاد در بازار می‌شود. این وضعیت، اگر همراه با کاهش ارزش پول ملی باشد، به افزایش تورم دامن می‌زند.
- نظام بانکی ناکارآمد: عملکرد ضعیف نظام بانکی در مدیریت منابع و تخصیص اعتبارات به بخش‌های مولد اقتصاد، منجر به افزایش نقدینگی بدون تأثیر مثبت بر تولید می‌شود.
تأثیرات تورم بر اقتصاد ایران
- کاهش قدرت خرید: تورم موجب کاهش قدرت خرید خانوارها شده و سطح رفاه عمومی را کاهش می‌دهد.
- بی‌ثباتی اقتصادی: افزایش تورم، نااطمینانی در بازارها را افزایش داده و منجر به کاهش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت می‌شود.
- افزایش فاصله طبقاتی: تورم، به‌ویژه در شرایطی که قیمت کالاهای اساسی افزایش می‌یابد، فشار بیشتری بر اقشار کم‌درآمد وارد کرده و نابرابری اقتصادی را تشدید می‌کند.<
راهکارهای پیشنهادی برای کنترل تورم
- اصلاح نظام بودجه‌ریزی: کاهش وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی و افزایش منابع پایدار درآمدی می‌تواند به کاهش کسری بودجه و کنترل نقدینگی کمک کند.
- بهبود سیاست‌های پولی: بانک مرکزی باید با اتخاذ سیاست‌های پولی انقباضی، نظیر افزایش نرخ سود بانکی، از رشد بی‌رویه نقدینگی جلوگیری کند.
- تقویت تولید داخلی: افزایش تولید و بهره‌وری اقتصادی می‌تواند موجب تعادل میان عرضه و تقاضا شود و از فشار تورمی بکاهد.
- اصلاح نظام بانکی: کاهش ناترازی بانک‌ها و ارتقای شفافیت در تخصیص منابع می‌تواند نقدینگی را به سمت فعالیت‌های مولد اقتصادی هدایت کند.
نتیجه‌گیری
تورم در ایران عمدتاً ناشی از رشد بی‌رویه نقدینگی است که خود تحت تأثیر عواملی نظیر کسری بودجه، ضعف نظام بانکی و سیاست‌های پولی ناکارآمد قرار دارد. برای مقابله با این معضل، نیاز به اصلاحات ساختاری و هماهنگی میان سیاست‌های مالی، پولی و تولیدی وجود دارد. تنها با چنین رویکردی می‌توان به کاهش پایدار تورم و بهبود شرایط اقتصادی کشور امیدوار بود.
