جشن خودکفایی گندم، دور یا نزدیک؟

واردات گندم همواره یکی از مسائل چالش برانگیز حوزه کشاورزی بوده است. نیاز کشور به گندم در طول یک سال چیز در حدود 11 میلیون تن است و این در حالیست که میزان گندمی که در کشور کشت می شود به طور کامل قابل رصد و اندازه گیری نیست. مسئله خودکفایی در گندم به میزانی از نظر سیاسی و اجتماعی حائز اهمیّت است که تولید گندم به اندازه میزان مصرف داخلی کشور با عنوان « جشن خودکفایی گندم » شناخته می شود. تا کنون دو مرتبه جشن سالانه خودکفایی گندم برگزار شده است که آخرین مورد آن در سال 95 و در دوران بارندگی های فراوان آن سال رخ داد. پس آنچه مشخص است خودکفایی در تولید گندم به عنوان یک وضعیت پایدار در کشور ما وجود ندارد.

اصلی ترین ابزار وزارت جهاد کشاورزی در رسیدن به وضعیت خود کفایی، سیاست خرید تضمینی گندم بوده است. نظرات مخالف و موافق سیاستگذاران حوزه محصولات کشاورزی باعث شده است نوع سیاست اعمال شده در خرید تضمینی گندم روند ثابتی نداشته باشد. قیمت پایین خرید تضمینی گندم در برخی سال ها منجر به کم شدن کشت گندم و واردات از کشور های خارجی شده است. مخالفین مسئله خودکفایی گندم معتقدند شرایط آب و هوایی ایران امکان رسیدن به خودکفایی کامل در حوزه گندم را ندارد. امّا مسئله مورد سوال اینجاست که عدم خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی استراتژیک مانند گندم و ذرت چه تبعاتی را برای کشور ایجاد می کند؟ یکی از نتایج جنگ میان روسیه و اوکراین نمایان شدن زمینه های بحران تامین غذا و محصولات کشاورزی در دنیا بود. تعطیل شدن صادرات محصولات کشاورزی در بازه هایی نگرانی شدیدی را برای تامین غذا در کشور های مختلف ایجاد کرد.

در کنار مسئله خشکسالی، گران بودن مواد اولیه کشاورزی، عدم تسهیلات لازم و پایین بودن قیمت خرید تضمینی از جمله موارد عدم تحقق خودکفایی گندم بوده است. رویکرد دولت سیزدهم در تشویق کشاورزان داخلی به کشت گندم و تامین نیاز کشور منجر به افزایش قیمت خرید تضمینی گندم و افزایش یارانه های خرید بذر گندم شده است. از این جهت در سال 1401 میزان تولید گندم در داخل کشور رشد چشمگیری داشته است همچنین میزان خرید تضمینی گندم در سال 1402 تا کنون به میزان  قابل توجهی بالا رفته است. برنامه ریزی و اقدامات اخیر وزارت جهاد کشاورزی در افزایش یارانه ها، استفاده از زمین های دیم و قرارداد های تضمینی خرید محصول افق روشنی را از وضعیت تامین گندم و دیگر محصولات کشاورزی نشان می دهد.

وضعیت نابسامان بازار خرید جهانی محصولات کشاورزی این قطعیت را در نحوه سیاستگذاری تامین محصولات کشاورزی ایجاد کرده است. که کشوری که نتواند محصولات کشاورزی اساسی خود را در داخل کشور تولید کند نقطه ضعف بزرگی را در روابط خارجه خود خواهد دید. برنامه ریزی برای خودکفایی تولید گندم و برگزاری جشن خودکفایی گندم در کنار مدیریت تولید محصولات دیگر مانند بنج و یا نهاده های دائمی از طریق حمایت کشاورزان ایرانی و یا کشت فراسرزمینی می تواند ایران را از نظر امنیّت غذایی بی نقص سازد.