تولید بار اوّل راهبرد اقتصادی مقابله با تحریم

یکی از راهبرد های مورد حمایت دولت در سال های اخیر حمایت از محصولات «تولید بار اوّل» دانش بنیان ها بوده است. «تولید بار اوّل» در واقع بومی سازی عملیات تولید قطعات و محصولات فناورانه برای اولین بار در کشور می باشد. در همین راستا در سال 1397 کارگروه «تولید بار اوّل» با حمایت معاونت علمی ریاست جمهوری و وزارت صمت تشکیل گردید.

تمرکز نهاد های حاکمیتی بر حمایت از تولیدات بار اوّل به وسیله حمایت ها و کاهش موانع، نتایج چشمگیر فراوانی را برای شرکت دانش بنیان از خود نشان داده است. در نظر گرفتن سیاست های تشویقی برای حمایت از تولیدات بار اوّل میزان سرمایه گذاری شرکت های دانش بنیان در بخش تحقیق و توسعه‌ را بالا برده است. همچنین در نظر گرفتن خرید تضمینی برای تولیدات بار اول دانش بنیان ها با شرط رعایت استاندارد ها جذابیت سرمایه گذاری در این بخش را برای بخش خصوصی بالا خواهد برد.

قانون جهش دانش بنیان و حمایت از تولید بار اوّل

در دستور کار قرار گرفتن چنین راهبردی در شرایط تحریمی توانسته است بسیاری از تجهیزات مورد نیاز صنایع را تامین کند. از این رو توجه دولت به مسئله تولید بار اول به یک معادله برد برد تبدیل شده است. از یک طرف تجهیزات فناورانه صنایع استراتژیکی مانند فولاد، نفت و گاز و پتروشیمی تامین می گردد. از طرف دیگر تولید بار اوّل سطح دانش فنّی موجود برای دانش بنیان ها را به قدر بالا می برد که منجر به نوعی انقلاب نوآوری و خلاقیت و سرریز دانش فنّی در توسعه کلیه تولیدات دانش بنیان خواهد شد.

در همین رابطه تصویب قانون جهش دانش بنیان به وسیله مجلس تاثیرات بسزایی در حمایت از تولیدات بار اول داشته است. در ماده 10 این قانون مسئله حمایت از تولیدات بار اوّل بیان شده است. این ماده بسیاری از تشریفات مناقصه در واگذاری سفارش های دولتی به شرکت های دانش بنیان که اقدام به تولید بار اول نموده اند را حذف می کند. همچنین تبصره ماده 3 این قانون دولت را ملزم به اختصاص برخی منابع از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی به تولیدات بار اوّل کرده است.

صنعت نفت و گاز، جلوه اصلی تولید بار اوّل

یکی از اصلی ترین جلوه های اثربخشی راهبرد حمایت از تولیدات بار اوّل در صنایع مرتبط با نفت و گاز بوده است. با تشدید تحریم ها و خروج شرکت های خارجی در حوزه نفت و گاز، تامین تجهیزات صنایع استراتژیک این حوزه به یکی از نیاز های اولویت دار صنعت تبدیل شد. برای مثال عدم تامین کاتالیست مورد نیاز میتوانست منجر به تعطیلی کارخانجات پتروشیمی گردد.

ورود دانش بنیان ها به عرصه ساخت و تولید تجهیزات مورد نیاز صنعت پتروشیمی منجر به تولید بسیاری از تجهیزات استراتژیک این صنعت برای اولین بار در کشور شد. ثمره ورود دانش بنیان ها به این حوزه را می توان به طور محسوس در تکمیل پروژه های بزرگی مانند پتروشیمی گچساران در سال 1402 مشاهده نمود. بیش از 70 شرکت ایرانی و مجموعه های دانش بنیان در طراحی، ساخت و نصب تجهیزات مربوط به این پتروشیمی حضور داشتند و بسیاری از تجهیزات استفاده شده در این پتروشیمی برای اولین بار در کشور تولید شده است.

تشویق دولت به حرکت دانش بنیان ها در مسیر تحقیق و توسعه‌ی تولیدات بار اول این امکان را می دهد که علاوه بر تامین نیاز داخل، امکان صادرات دانش فنی به خارج نیز فراهم شود. توسعه پالایشگاه های فراسرزمینی و عقد قرار داد هایی برای انتقال دانش مهندسان ایرانی به کشور های خارجی نمونه ای از سر ریز کردن دانش فنی حاصل از سرمایه گذاری در تولیدات بار اول بوده است. توان بالای شرکت های دانش بنیان ایرانی باعث شده است تا اکنون ایران قرار داد توسعه و ساخت 16 پالایشگاه فراسرزمینی را با کشور های خارجی منعقد نماید.